78 lat temu, 20 stycznia 1945 roku, Olkusz opuściły ostatnie oddziały armii niemieckiej. Dla mieszkańców Olkusza zakończył się tragiczny czas okupacji hitlerowskiej. Pamięć o wszystkich mieszkańcach Olkusza i ziemi olkuskiej, którzy zginęli podczas II wojny światowej symbolizuje pomnik „Poległym za Ojczyznę i pomordowanym przez faszystów 1939 – 1945" w Parku Miejskim, gdzie w rocznicę burmistrz Roman Piaśnik z przedstawicielami związków kombatanckich złożył kwiaty. Wcześniej honorowy obywatel Olkusza hm. Ryszard Kowal został uhonorowany medalem 40-lecia Związku Żołnierzy Wojska Polskiego.
- Jesteśmy winni pokoleniom walczącym o wolność i niepodległość naszej Ojczyzny naszą pamięć. Jeszcze niedawno wspomnienia wojny się zacierały, zwłaszcza wśród najmłodszych, natomiast dziś widzimy na Ukrainie, do jak dużych tragedii prowadzą działania wojenne, a także co oznacza prawdziwe poświęcenie dla kraju. Pielęgnujmy pamięć o tych, którzy już odeszli, ale także szanujmy tych, którzy są jeszcze z nami. Prawdziwym zaszczytem była dla mnie możliwość uhonorowania w imieniu Małopolskiego Zarządu Wojewódzkiego Związku Żołnierzy Wojska Polskiego naszego honorowego obywatela Ryszarda Kowala. Jego działania są przykładem dla kolejnych pokoleń patriotów – mówi Roman Piaśnik, burmistrz Olkusza.
W uroczystym upamiętnieniu poległych i pomordowanych w II Wojnie Światowej udział wzięli, poza burmistrzem Romanem Piaśnikiem, m.in. prezes Małopolskiego Zarządu Wojewódzkiego Związku Żołnierzy Wojska Polskiego ppłk Marek Kołacz oraz prezes Związku Żołnierzy Rezerwy w Olkuszu płk Stanisław Bartoszcze, a także honorowy obywatel Olkusza hm. Ryszard Kowal.
Pomnik „Poległym za Ojczyznę i pomordowanym przez faszystów 1939-1945”, który pierwotnie stał na olkuskim rynku, został uroczyście odsłonięty w 1961 roku. Inicjatorami budowy pomnika byli mieszkańcy ziemi olkuskiej, którzy przeżyli wojnę i okupację, a poprzez ufundowanie pomnika chcieli oddać hołd poległym i pomordowanym. Autorem pomnika był olkuski artysta rzeźbiarz Władysław Marczukiewicz (1920 – 1974), który podczas wojny walczył w szeregach Wojska Polskiego. Jesienią 2011 roku, z racji na prace przy rewitalizacji olkuskiej Starówki, pomnik został zdemontowany. Wtedy pod pomnikiem odkryto kilkadziesiąt urn zawierających ziemię z miejsc bitew i martyrologii II wojny światowej. Zostały one umieszczone pod pomnikiem, który po zakończeniu renowacji w 2013 roku został ustawiony w Parku Miejskim.
W zbiorowych grobach przed kolumnadą na cmentarzu wojskowym w Olkuszu spoczywa 1113 żołnierzy Armii Czerwonej poległych na ziemi olkuskiej podczas walk, jakie toczyły się w styczniu 1945 roku. O ile sam Olkusz został zajęty przez Armię Czerwoną praktycznie bez walki, to ciężkie walki toczyły się w dniach 21 i 22 stycznia 1945 roku w okolicach Sławkowa, gdzie oddziały 314 dywizji piechoty Armii Czerwonej, pod dowództwem płk. Piotra Jefimenki, odpierały 31 kontrataków wojsk niemieckich, ponosząc bardzo duże straty. Spośród 1113 żołnierzy radzieckich, pochowanych na olkuskim cmentarzu wojskowym, udało się zidentyfikować tożsamość 206 poległych. Ich nazwiska umieszczone są na tablicach przy wejściu na cmentarz.
Zachęcamy do obejrzenia dwóch filmów dokumentalnych zrealizowanych przez członków olkuskiego koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, w których wypowiadają się świadkowie wydarzeń sprzed 78 lat.
W pierwszym filmie zakończenie okupacji wspomina olkuszanin Henryk Kocjan (ur. 1927). Film można zobaczyć tutaj.
W drugim filmie swoimi wspomnieniami sprzed 77 lat dzieli się pan Zbigniew Duszota (ur. 1934 w Rabsztynie). Film można zobaczyć tutaj.
