Przez kilka dni olkuszanie brali udział w wydarzeniach upamiętniających 80. rocznicę zagłady olkuskich Żydów. W uroczystościach wzięli także udział przedstawiciele społeczności żydowskiej, w tym potomkowie nielicznych ocalałych Żydów z Olkusza, których rodziny zostały zamordowane przez Niemców podczas II wojny światowej.
Warsztaty edukacyjne i spacery historyczne
Przez trzy dni odbywały się warsztaty edukacyjne skierowane do uczniów olkuskich szkół. Łącznie wzięło w nich udział przeszło 160 osób. We wtorek i środę (7 i 8 czerwca) młodzież brała udział w warsztatach edukacyjnych zatytułowanych „Żyli wśród nas”. Warsztaty, które odbywały się w MOK Centrum Kultury, rozpoczynały się od ilustrowanej archiwalnymi fotografiami prelekcji poświęconej historii olkuskiej społeczności żydowskiej. Następnie uczestnicy warsztatów szli z przewodnikiem na krótki spacer po olkuskiej starówce odwiedzając miejsca związane z historią olkuskiej diaspory żydowskiej.
Z kolei w czwartek 9 czerwca uczniowie brali udział w warsztatach prowadzonych przez edukatorów z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, którzy w atrakcyjny i aktywny sposób prezentowali elementy kultury i historii polskich Żydów. W warsztatach wzięli udział uczniowie olkuskich SP 1, 4 i 5 oraz szkół w Osieku i Kosmolowie. Bezpłatne warsztaty odbywały się w Centrum Kultury MOK i zostały zorganizowane przez Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olkuszu oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
W piątkowe popołudnie kilka osób wzięło udział w bezpłatnej wycieczce „Śladami olkuskich Żydów”. Uczestnicy wycieczki odwiedzili m.in. stary i nowy cmentarz żydowski, z którego na zlecenie olkuskiego magistratu usunięto samosiejki niszczące i utrudniające dostęp do grobów.
Promocja książki „Żydowski Olkusz” i prezentacja filmu „Apel pamięci olkuskich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej”.
W niedzielne przedpołudnie delegacja przedstawicieli Społecznego Komitetu Organizacyjnego z prof., Michałem Ostrowskim na czele złożyła w imieniu własnym oraz burmistrza i mieszkańców Miasta i Gminy Olkusz wiązanki kwiatów w miejscu kaźni olkuskich Żydów na terenie Muzeum Obozu Auschwitz – Birkenau. Uczestnicy zapalili znicz na Judenrampe w Oświęcimiu, a następnie po odmówieniu modlitwy przez Avi Appelsteina – potomka olkuskich Żydów złożyli kwiaty i zapalili znicz w Birkenau, w miejscu, na którym 80. lat temu Żydzi olkuscy zginęli w komorze gazowej „Czerwonego domku” (bunkier nr 1). Delegacji towarzyszył Marek Księżarczyk, prezes oświęcimskiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem - Pamięć o Auschwitz-Birkenau.
Po południu, w budynku dawnego starostwa (Podziemny Olkusz) odbyła się promocja książki Krzysztofa Kocjana „Żydowski Olkusz”. Autor książki przybliżył kulisy jej powstania oraz źródła historyczne, z których czerpał. W formie prezentacji multimedialnej przedstawił archiwalne fotografie przedwojennego Olkusza. Licząca przeszło 800 stron publikacja została wydana przez Fundację Kultury „Afront” przy wsparciu finansowym m.in. Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu. Po prelekcji, odbyła się prezentacja filmu „Apel pamięci olkuskich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej”. Filmowa prezentacja została przygotowana przez Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu oraz Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu w oparciu o materiały archiwalne, jakie udostępnił Krzysztof Kocjan oraz fotografie ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu. Wkrótce będzie dostępna w internecie. Następnie uczestnicy spotkania przeszli na olkuski rynek i wzięli udział w spacerze historycznym „Żydowski Olkusz”, jaki prowadził Krzysztof Kocjan. W spotkaniu i spacerze wzięło także udział dwóch potomków olkuskich Żydów, którzy specjalnie przyjechali na uroczystości.
Sesja popularnonaukowa i wystawy
W poniedziałek 13 czerwca w budynku dawnego starostwa odbyła się sesja popularnonaukowa poświęcona historii olkuskich Żydów. Uczestników sesji powitał Dariusz Murawski, zastępca Burmistrza Miasta i Gminy Olkusz, który przypomniał, jak ważna jest pamięć o żydowskich mieszkańcach Olkusza zamordowanych podczas wojny i podziękował wszystkim organizatorom uroczystości upamiętniających to tragiczne wydarzenie. Jako pierwszy głos zabrał dr hab. prof. Humanitas Dariusz Rozmus, który w swoim wystąpieniu przybliżył tematykę symboliki grobów żydowskich prezentując wybrane przykłady z cmentarzy żydowskich ziemi olkuskiej i Zagłębia Dąbrowskiego. Następnie Krzysztof Kocjan przybliżył zebranym swoją publikację „Żydowski Olkusz”. Na zakończenie został zaprezentowany film „Apel pamięci olkuskich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej”. Po prezentacji, Avi Appelstein podziękował wszystkim organizatorom uroczystości za to, że dbają o pamięć o zamordowanych, olkuskich Żydach.
Warto nadmienić, że na olkuskim rynku można oglądać plenerową wystawę „Olkuscy Żydzi” pokazującą historię olkuskiej diaspory żydowskiej. Na wystawie zaprezentowano przeszło 180 archiwalnych fotografii, pochodzących głównie ze zbiorów olkuskiego Muzeum Regionalnego PTTK, a także Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz zbiorów prywatnych. Wystawa została przygotowana w 2017 roku przez Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olkuszu. Prezentowaną rokrocznie w czerwcu wystawę uzupełnia wystawa „Zagłada Żydów europejskich” przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie. Staraniem olkuskiego magistratu została opracowana i wydana okolicznościowa ulotka „80 rocznica zagłady olkuskich Żydów”, którą otrzymali bezpłatnie uczestnicy wszystkich wydarzeń rocznicowych.
Marsz Pamięci
W poniedziałek 13 czerwca o godzinie 18.00 spod tablicy pamiątkowej na budynku Starostwa wyruszył Marsz Pamięci. Marsz, który jest inicjatywą społeczną odbywa się od 2006 roku, zawsze 13 czerwca, kiedy z Olkusza wyjechał największy transport Żydów do obozu Auschwitz – Birkenau. Uczestnicy marszu przeszli ostatnią drogą olkuskich Żydów, aby oddać im hołd. W trakcie marszu Ireneusz Cieślik – inicjator marszu oraz Krzysztof Kocjan prezentowali uczestnikom kopie archiwalnych fotografii dokumentujących tragiczne wydarzenia sprzed 80 lat.
Na rynku zostało także zaprezentowane na rollupie zdjęcie olkuskiego rabina Mosze Hagermana wykonane podczas Krwawej Środy w 1940 roku. Uczestnicy marszu mieli okazję zapoznać się z dwiema nowymi tablicami informacyjnymi, jakie zostały ustawione dzięki współpracy Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu oraz krakowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Pierwsza z nich została ustawiona przy ulicy Bylicy, w pobliżu dawnego placu gimnazjalnego, gdzie 9 czerwca 1942 roku Niemcy przeprowadzili selekcję żydowskich mieszkańców Olkusza wypędzonych z getta. Druga została umieszczona na skwerze przed olkuskim dworcem kolejowym, skąd olkuscy Żydzi zostali wywiezieni na zagładę. Tablice z tekstami w językach polskim i angielskim są ilustrowane archiwalnymi fotografiami.
Pod budynkiem stacji kolejowej, skąd olkuscy Żydzi wyruszyli w swą ostatnią drogę, zapalono lampki ułożone w kształt Gwiazdy Dawida, a Avi Applestein odmówił modlitwę. W Marszu Pamięci wzięło także udział kilkoro potomków olkuskich Żydów, którzy specjalnie przyjechali na uroczystości.
Całość wydarzeń towarzyszących uroczystościom upamiętniającym 80. rocznicę zagłady olkuskich Żydów zakończy Wieczór Szabasowy (koncert tradycyjnej muzyki żydowskiej), który odbędzie się 15 czerwca 2022 r. o godzinie 19.00 w MOK Centrum Kultury ul. Szpitalna 32. Wystąpią Antoni Pilch i Julia Doszna. Wstęp wolny.
Organizatorem uroczystości upamiętniających 80. rocznicę zagłady olkuskich Żydów był Burmistrz Miasta i Gminy Olkusz Roman Piaśnik, a współorganizatorami Społeczny Komitet Organizacyjny, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
